Kamienica nr 21

Według relacji Jana Długosza kamienica zwana „Dziekańską” została wybudowana w drugiej połowie XIV w. z inicjatywy kanonika Jana z Brzeska i wikariusza Jana Polski. Być może na początku były to dwa domy. Wskazywać może na to dwóch fundatorów oraz układ przestrzenny piwnic składający się z dwóch oddzielnych zespołów.

W 1455 r. kamienica została zniszczona w czasie wielkiego pożaru ulicy Kanoniczej. Odbudowana została u schyłku XV w. lub na początku XVI w. Z tego okresu zachowały się m.in.: portale w piwnicach i portal w sieni. W połowie XVI w. dom zamieszkiwał Filip Padniewski, późniejszy biskup krakowski. W 1559 roku dom objął kanonik Piotr Porębski, a po jego śmierci w 1569 r. Jakub Płomikowski.

W 1582 roku w kamienicy zamieszkał kanonik Stanisław Skarszewski pełniący obowiązki podskarbiego biskupa Piotra Myszkowskiego, który gruntownie przebudował budynek nadając mu charakter nowożytnej rezydencji. Remont ukończono, jak świadczy data na portalu na I piętrze, w 1592 roku, przy czym dokładna analiza części budowli oraz umieszczonych na krużgankach herbów prowadzi do wniosku, że był on przeprowadzony w dwóch fazach. W pierwszej fazie, trwającej prawdopodobnie do 1588, przebudowano i rozbudowano budynek frontowy, dobudowując galerię i II piętro oraz wzniesiono oficynę południową z odrębną galerią. Znamiona stylistyczne pozwalają na wysunięcie hipotezy o projektowaniu tej przebudowy przez Santi Gucciego. Druga faza polegała głównie na dostawieniu w dziedzińcu dwóch skrzydeł krużganku (od strony zachodniej i północnej) oraz niewielkich przeróbkach wewnętrznych np. portal z tablicą fundacyjną na I piętrze. Rozbudowana przez Skraszewskiego kamienica dotrwała bez większych zmian do czasów obecnych i należy ją uznać za najwybitniejszą budowlę świecką okresu manieryzmu w Krakowie.

Po opuszczeniu domu przez Stanisława Skraszewskiego w 1613 roku, zamieszkiwali go kolejno: kanonik Jan Fox, kanonik Jerzy Bogusz, Kasper Bobola i kanonik Łukasz Pruski. W połowie XVII wieku w kamienicy mieszkał zapewne kanonik Mikołaj Lanckoroński herbu Zadora, który pozostawił po sobie wczesnobarokowe tarcze z własnymi herbami na krużganku. Niewiele informacji zachowało się z późniejszego okresu. Należy przypuszczać, że najazdy szwedzkie odbiły się niekorzystnie na stanie zachowania budowli.

W 1765 r. po śmierci zajmującego dom kanonika Kaspra Wielogłowskiego i objęciu go przez Mikołaja Wybranowskiego spisano rewizję zniszczeń, która wskazuje że budowla chyliła się ku ruinie. Dokonano wówczas remontu kamienicy obejmującej m.in.: podmurowanie wszystkich fundamentów oraz wykonanie nowych stropów w pokojach frontowych na I piętrze. Nie odbudowano jednak części II piętra, utrwalając przypadkowy stan tej kondygnacji.

Odnowiony dom przetrwał bez większych remontów do końca XIX w. W 1899 poddano budowlę gruntownej restauracji pod nadzorem Jana Zubrzyckiego. Starając się przywrócić dawny charakter domu, wymieniono znaczną część kamiennych elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych, przyczyniając się do zatarcia różnic stylistycznych między poszczególnymi etapami budowy, nadbudowano częściowo oficynę północną, wykonano nowe dachy. Otwarto również niektóre zamurowane otwory okienne, wydobyto spod tynku obramienia, lecz zarazem wykonano na nowo drzwi i okna usuwając starą stolarkę, przy czym największą szkodą było usunięcie dawnej bramy z furtką, obitej blachą i pasami w romby i zastąpienie jej nową, drewnianą bramą. W 1934 r. odkryto i częściowo zrekonstruowano dekorację sgrafittową na fasadzie. W latach 1958 – 1967 w kilkupokojowym mieszkaniu na I piętrze kamienicy Dziekańskiej mieszkał Karol Wojtyła. W latach 1990-1994 przeprowadzono remont budynku, a w 1998 poddano konserwacji strop i wyeksponowano go wraz z współczesnym mu fryzem. Obecnie kamienica stanowi część Muzeum Archidiecezjalnego Kardynała Karola Wojtyły.

Kamienica przy ulicy Kanoniczej nr 21, zwana od XIX wieku "Domem Dziekańskim" usytuowana jest we wschodniej pierzei ulicy. Murowana z cegły i kamienia łamanego w dolnych partiach piwnic i potynkowany z kamiennymi szczegółami architektonicznymi, składa się z częściowo dwupiętrowego budynku frontowego, krótkiego dwupiętrowego skrzydła północnego i dłuższego piętrowego skrzydła południowego oraz muru z krużgankiem od zachodu i północy. Budynek frontowy założony jest na rzucie podkowy. Na parterze i I piętrze czteroosiowy, pod bocznymi osiami posiada piwnice w dwóch oddzielnych zespołach. W piwnicach tych zachowały się cztery okienka o późnogotyckich obramieniach. Dziedziniec na planie odwróconej litery „L” otoczony jest z czterech stron renesansowymi krużgankami arkadowymi, dwukondygnacyjnymi, w części przesłoniętymi drewnianą ścianką z oknami. W głębi dziedzińca znajduje się pochodząca z II połowy XIX w. duża figura Św. Stanisława Szczepanowskiego z Piotrowinem, ustawiona na wysokim cokole.

W budynku frontowym, na I piętrze zachował się polichromowany strop. Deski stropowe pokryte są w całości polichromią wykonaną techniką kredową na cienkim kredowo-wapiennym podkładzie. Głównym motywem dekoracyjnym jest ornamentalnie traktowana wić roślinna z wolutami, które wypełniają kwiaty oraz ptaki siedzące na gałązkach rozmieszczone nieregularnie i niesymetrycznie. Kolorystyka stropu to głównie niebieskie i czerwone linie wici oraz czerwień i zieleń na biało-szarym tle. Kilka desek malowana jest bardziej swobodnie i w żywszej kolorystyce. Chociaż sposób malowania wici charakterystyczny jest dla XVI wieku, to jednak przeprowadzone metodami mikroskopowymi i mikrotechnicznymi badania pigmentu oraz ustalenie rodzaju drewna jako jodłowego określają powstanie polichromii na II poł. XVII lub początek XVIII w.